Để bảo vệ vốn và tăng cơ hội sinh lời bền vững, các nhà đầu tư cần tuân thủ ba nguyên tắc cốt lõi: pháp lý, uy tín và nguồn gốc lợi nhuận. Bài viết này sẽ phân tích chi tiết từng nguyên tắc, kèm theo ví dụ thực tế và hướng dẫn thực hành, nhằm hỗ trợ độc giả trên hành trình đầu tư an toàn.
1. Nguyên tắc số một: Pháp lý – Nền tảng bất di bất dịch.
Nguyên tắc đầu tiên và quan trọng nhất trong đầu tư là nắm rõ cơ sở pháp lý của dự án đầu tư, doanh nghiệp hoặc sản phẩm mà bạn sắp tham gia. Đây là bước kiểm tra ban đầu để đảm bảo mọi hoạt động đều tuân thủ pháp luật, tránh rơi vào bẫy lừa đảo hoặc vi phạm quy định nhà nước. Nếu bỏ qua bước này, bạn không chỉ mất tiền mà còn có thể gặp rắc rối pháp lý.
Trước hết, hãy kiểm tra xem doanh nghiệp có được thành lập hợp pháp hay không. Tại Việt Nam, mọi doanh nghiệp phải đăng ký kinh doanh theo Luật Doanh nghiệp 2020. Bạn có thể dễ dàng tra cứu thông tin qua Cổng thông tin quốc gia về đăng ký kinh doanh (dangkykinhdoanh.gov.vn). Chỉ cần nhập mã số thuế, mã số doanh nghiệp hoặc tên công ty, hệ thống sẽ hiển thị tình trạng hoạt động, ngành nghề kinh doanh và các thông tin pháp lý cơ bản. Nếu doanh nghiệp không có trong cơ sở dữ liệu này, đó có thể là dấu hiệu của "doanh nghiệp ma" – những công ty chỉ tồn tại trên mạng xã hội hoặc các nền tảng trực tuyến mà không có giấy phép thực sự.
Tiếp theo, kiểm tra ngành nghề kinh doanh có được nhà nước cho phép hay không. Ví dụ, một số lĩnh vực như chứng khoán, bất động sản hoặc tiền ảo đòi hỏi giấy phép đặc biệt từ các cơ quan như Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (SSC) hoặc Ngân hàng Nhà nước.
Doanh nghiệp phải hoạt động hợp pháp, nghĩa là không vi phạm các quy định về thuế, môi trường hoặc an toàn lao động.
Hợp đồng ký kết giữa bạn và doanh nghiệp cũng cần được xem xét kỹ lưỡng: Nó phải rõ ràng, minh bạch và phù hợp với Bộ luật Dân sự 2015, tránh các điều khoản mơ hồ có thể dẫn đến tranh chấp.
Nhiều nhà đầu tư mắc sai lầm khi bỏ qua bước này, dẫn đến hậu quả nghiêm trọng. Chẳng hạn, việc đầu tư vào sàn chứng khoán quốc tế tại Việt Nam thường được mời chào hấp dẫn, nhưng thực tế, hoạt động này chưa được pháp luật Việt Nam công nhận và bảo vệ. Theo Luật Chứng khoán 2019, các doanh nghiệp môi giới chứng khoán quốc tế chưa được phép hoạt động tại Việt Nam, và người Việt Nam không được phép chuyển tiền ra nước ngoài để đầu tư chứng khoán quốc tế mà không qua kênh chính thức. Nếu tham gia, bạn đã vi phạm luật, và khi xảy ra vấn đề như mất vốn hoặc sàn sập, bạn sẽ không được pháp luật bảo vệ.
Một ví dụ điển hình là các sàn tiền ảo giả mạo như Toptrade, nơi một đường dây lừa đảo đã chiếm đoạt hơn 2.600 tỷ đồng từ hàng nghìn nạn nhân bằng cách hứa hẹn lợi nhuận cao từ đầu tư tiền ảo. Những "doanh nghiệp ma" này thường chỉ đăng ký trên mạng xã hội, không có địa chỉ thực tế, và biến mất sau khi thu tiền.
Để tránh rủi ro, hãy thực hiện thẩm định pháp lý toàn diện: Kiểm tra giấy phép kinh doanh, báo cáo tài chính công khai (nếu là công ty niêm yết), và thậm chí liên hệ trực tiếp với cơ quan nhà nước nếu cần. Bằng cách này, bạn không chỉ bảo vệ bản thân mà còn góp phần xây dựng thị trường đầu tư lành mạnh hơn. Nhớ rằng, nếu bước chân vào một dự án không hợp pháp, bạn đã "thua cuộc" ngay từ đầu.
2. Nguyên tắc số hai: Uy tín – Chìa khóa tin cậy.
Sau khi xác nhận tính pháp lý, nguyên tắc thứ hai là đánh giá uy tín và độ tín nhiệm của người bán hoặc bên giữ tài sản.
Trong nhiều hình thức đầu tư, bạn phải chuyển tiền trước để nhận tài sản sau, vì vậy uy tín là yếu tố quyết định liệu bạn có lấy lại vốn và lợi nhuận hay không. Bọn lừa đảo thường lợi dụng sự thiếu hiểu biết để chiếm đoạt tài sản, và lịch sử Việt Nam đã chứng kiến không ít vụ việc đau lòng. Uy tín không chỉ là danh tiếng bề ngoài mà còn bao gồm lịch sử hoạt động, khả năng tài chính và cam kết với nhà đầu tư.
Để đánh giá, bạn có thể bắt đầu bằng việc kiểm tra tiểu sử (track record) của doanh nghiệp hoặc cá nhân: Họ đã hoạt động bao lâu? Có dự án thành công nào? Sử dụng công cụ tìm kiếm như Google để xem đánh giá từ khách hàng trước, hoặc kiểm tra trên các diễn đàn uy tín.
Ngoài ra, xem xét các đối tác của họ: Một doanh nghiệp uy tín thường hợp tác với ngân hàng lớn, công ty kiểm toán danh tiếng hoặc đơn vị phân phối chuyên nghiệp. Các chỉ số như xếp hạng tín dụng từ tổ chức như Moody's hoặc Fitch (nếu áp dụng) cũng là tham chiếu tốt.
Một ví dụ điển hình về hậu quả thiếu kiểm tra uy tín là vụ bất động sản Alibaba. Công ty này vẽ nên những dự án "bánh vẽ" hấp dẫn, nhưng thực tế do những cá nhân thiếu uy tín trên thương trường lập ra nhằm chiếm đoạt tiền. Hàng nghìn nhà đầu tư đã tin tưởng, chuyển tiền và cuối cùng mất trắng hàng nghìn tỷ đồng.
Trong lĩnh vực trái phiếu doanh nghiệp, nhiều doanh ngiệo đã không giữ cam kết với trái chủ, họ bị hẹn hò liên tục, sau nhiều năm vẫn không nhận được vốn gốc, gây thiệt hại lớn. Theo thông báo của Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội HNX thônm báo tính đến ngày 15/04/2025, đã có hơn 90 doanh nghiệp nằm trong danh sách chậm nghĩa vụ thanh toán lãi hoặc nợ gốc trái phiếu doanh nghiệp.
Để tránh, hãy đa dạng hóa nguồn thông tin: Đọc báo cáo tài chính, theo dõi tin tức từ các nguồn uy tín như VnExpress hoặc VietnamNet, và thậm chí tham khảo ý kiến chuyên gia pháp lý. Uy tín không phải là thứ có thể xây dựng qua đêm; nó đòi hỏi thời gian và minh bạch. Nếu một bên đầu tư hứa hẹn lợi nhuận cao bất thường mà không có cơ sở rõ ràng, đó thường là dấu hiệu đỏ. Bằng cách đánh giá kỹ lưỡng, bạn sẽ giảm thiểu rủi ro và chọn được đối tác đáng tin cậy.
3. Nguyên tắc số ba: Lợi nhuận đến từ đâu? – Hiểu để thắng.
Nguyên tắc cuối cùng là hiểu rõ cơ chế vận hành và nguồn gốc lợi nhuận của tài sản hoặc sản phẩm đầu tư. Nếu không nắm được điều này một cách sâu sắc, tốt nhất là không đầu tư. Đầu tư không phải trò may rủi; nó đòi hỏi phân tích logic và dự báo dựa trên dữ liệu.
Đối với đầu tư vào doanh nghiệp, bạn cần đánh giá quy mô thị trường, năng lực kinh doanh, tiềm năng doanh thu và lợi nhuận. Ví dụ, khi đầu tư vào một doanh nghiệp nào đó, hãy phân tích cơ bản: Thị trường ngành nghề đó lớn cỡ nào? Doanh nghiệp có lợi thế cạnh tranh (như công nghệ độc quyền hoặc mạng lưới phân phối mạnh)? Xem xét ROE (lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu) để đánh giá khả năng sinh lời từ vốn,
Với đầu tư lướt sóng (ngắn hạn), bạn phải trả lời được: Tại sao giá cổ phiếu sẽ tăng? Do tin tức tích cực, báo cáo tài chính tốt hay xu hướng thị trường? Dự báo mức tăng và điểm dừng lỗ để tránh thua lỗ. Còn đầu tư dài hạn đòi hỏi ước tính giá trị nội tại (intrinsic value) – giá thực sự của cổ phiếu dựa trên dòng tiền tương lai – và tốc độ tăng trưởng hàng năm.
Bất cứ đầu tư nào cũng vậy, đừng chỉ nghe người mời gọi hứa hẹn về lợi nhuận mà xuống tiền khi chưa hiểu rõ cơ chế vận hành và nguồn gốc lợi nhuận của tài sản hoặc sản phẩm đầu tư.
Kết luận: Ba nguyên tắc pháp lý, uy tín và nguồn gốc lợi nhuận là kim chỉ nam cho mọi nhà đầu tư. Trong môi trường đầy rẫy lừa đảo như hiện nay, việc áp dụng chúng không chỉ bảo vệ vốn mà còn giúp bạn đạt lợi nhuận bền vững. Hãy nhớ, đầu tư là marathon, không phải sprint. Bắt đầu nhỏ, học hỏi liên tục và luôn đa dạng hóa danh mục để giảm rủi ro.
Tác giả: Lâm Minh Chánh
