Giá xăng dầu không chỉ là con số trên bảng giá tại cây xăng mà còn ảnh hưởng sâu rộng đến cuộc sống hàng ngày, từ chi phí đi lại, vận chuyển hàng hóa đến giá cả thực phẩm ngoài chợ. Tại sao giá xăng dầu lại thay đổi liên tục, có lúc chỉ 25.000 đồng/lít nhưng vài tuần sau đã vọt lên 30.000 đồng/lít? Bài viết này, dựa trên các nguồn tham khảo đáng tin cậy, sẽ giải thích nguyên nhân khiến giá xăng dầu biến động qua ba yếu tố chính: cung cầu toàn cầu, thuế/phí, và cơ chế điều chỉnh giá ở Việt Nam.
1. Cung và cầu trên thị trường toàn cầu: “Trò chơi” của thế giới
Giá xăng dầu chịu ảnh hưởng lớn từ thị trường toàn cầu, nơi cung và cầu thay đổi do các yếu tố kinh tế, chính trị và thiên nhiên.
• Cung giảm – giá tăng: Các nước xuất khẩu dầu lớn như Ả Rập Xê Út, Nga và các thành viên OPEC+ thường điều chỉnh sản lượng để kiểm soát giá dầu. Ví dụ, năm 2020-2021, OPEC+ cắt giảm sản lượng để tránh giá dầu giảm quá thấp trong đại dịch COVID-19 (vietnambiz.vn). Ngược lại, khi OPEC+ dự kiến tăng sản lượng vào tháng 5/2025, giá dầu có thể giảm (vietnambiz.vn).
• Cầu tăng – giá tăng: Nhu cầu dầu tăng mạnh khi kinh tế toàn cầu phục hồi. Năm 2022, Trung Quốc – nước tiêu thụ dầu lớn nhất thế giới – mở cửa trở lại sau đại dịch, đẩy giá dầu thô vượt 120 USD/thùng (vietnambiz.vn).
• Sự bất ổn địa chính trị: Xung đột Nga-Ukraine năm 2022 làm gián đoạn nguồn cung dầu, khiến giá dầu thô tăng đột biến. Tại Việt Nam, giá xăng RON 95 đạt kỷ lục 30.650 đồng/lít (pvoil.com.vn).
• Dầu tồn kho và kinh tế lớn: Khi lượng dầu tồn kho tại Mỹ giảm (5,4-5,8 triệu thùng trong tháng 2/2021, theo gso.gov.vn), giá dầu tăng do lo ngại thiếu hụt. Ngược lại, nếu kinh tế Trung Quốc suy thoái, nhu cầu dầu giảm, giá dầu thế giới cũng giảm theo.
Tác động đến Việt Nam: Việt Nam nhập khẩu khoảng 30% xăng dầu (sggp.org.vn, năm 2021). Từ 2020-2022, giá xăng trong nước tăng gần 20.000 đồng/lít do giá dầu thô thế giới tăng mạnh (pvoil.com.vn).
2. Ảnh hưởng của thuế và phí: “Gánh nặng” trong mỗi lít xăng
Ngoài giá dầu thô, thuế và phí chiếm tỷ trọng lớn trong giá bán lẻ xăng dầu tại Việt Nam.
• Cơ cấu thuế/phí trong giá xăng:
• Thuế nhập khẩu: 10%, tùy theo hiệp định thương mại (moit.gov.vn).
• Thuế tiêu thụ đặc biệt: 10%, nhằm hạn chế tiêu dùng và bảo vệ môi trường (moit.gov.vn).
• Thuế bảo vệ môi trường: 3.800-4.000 đồng/lít với xăng, 2.000 đồng/lít với dầu diesel (moit.gov.vn, năm 2022).
• Thuế giá trị gia tăng (VAT): 10%, tính trên tổng giá (moit.gov.vn).
• Phí khác: Phí quỹ bình ổn, vận chuyển, lưu kho. Trong giá xăng RON 95-III (32.870 đồng/lít, năm 2022), thuế/phí chiếm gần 10.000 đồng, hơn 30% (vnexpress.net).
• Thuế cố định làm giá khó giảm: Thuế bảo vệ môi trường không thay đổi (4.000 đồng/lít với RON 95), nên khi giá dầu thế giới tăng, giá xăng vẫn cao dù thuế chiếm tỷ trọng nhỏ hơn. Năm 2022, giảm 50% thuế bảo vệ môi trường (1.900-2.000 đồng/lít) nhưng giá xăng vẫn tăng do giá dầu thế giới (vnexpress.net).
• Chính sách giảm thuế: Năm 2023, Chính phủ đề xuất giảm 2% VAT với xăng dầu đến 2026, giúp giảm áp lực giá (vnexpress.net).
• So sánh quốc tế: Năm 2016, giá xăng Việt Nam (0,65 USD/lít) thấp hơn Campuchia (0,79 USD/lít), Thái Lan (0,88 USD/lít), Trung Quốc (0,91 USD/lít), và Lào (1,17 USD/lít) nhờ cơ cấu thuế hợp lý (minhbach.moit.gov.vn).
3. Cơ chế điều chỉnh giá xăng dầu tại Việt Nam
Giá xăng dầu trong nước biến động do phụ thuộc vào giá thế giới và cơ chế điều chỉnh nội địa.
• Chu kỳ điều chỉnh: Liên Bộ Công Thương - Tài chính điều chỉnh giá xăng dầu mỗi 10 ngày, dựa trên giá dầu thế giới và thuế/phí (moit.gov.vn).
• Phụ thuộc nhập khẩu: Với 30% xăng dầu nhập khẩu (sggp.org.vn, 2021), giá trong nước tăng khi giá dầu thô tăng. Từ 2020-2022, giá xăng tăng gần 20.000 đồng/lít (pvoil.com.vn).
• Nguồn cung nội địa bất ổn: Nhà máy lọc dầu Nghi Sơn giảm sản lượng (55-80% công suất, năm 2022), buộc tăng nhập khẩu, làm giá xăng dễ biến động (sggp.org.vn).
• Biến động thực tế: Năm 2022, giá xăng tăng 6 lần liên tiếp (tổng cộng 5.830-6.350 đồng/lít), nhưng từ tháng 7/2022, giá giảm khi giá dầu thế giới hạ (gso.gov.vn). Gần đây (tháng 4/2025), giá xăng RON 95 có lúc giảm mạnh, nhưng cũng tăng 20-490 đồng/lít trong ngày (vnexpress.net).
So sánh quốc tế: Năm 2022, giá xăng Việt Nam (1,32 USD/lít) thấp hơn trung bình thế giới (1,39 USD/lít) (moit.gov.vn), nhưng vẫn gây áp lực lớn vì thu nhập người dân không tăng tương ứng.
4. Ảnh hưởng đến đời sống và cách ứng phó
Giá xăng dầu biến động tác động trực tiếp đến bạn:
• Chi phí đi lại: Giá xăng tăng làm chi phí đổ xăng xe máy, ô tô hoặc vé xe buýt tăng theo.
• Giá cả hàng hóa: Chi phí vận chuyển cao khiến giá rau, thịt tăng. Năm 2022, giá rau tại TP.HCM tăng 10-20% do giá xăng (vnexpress.net).
• Lập kế hoạch tài chính: Theo dõi giá xăng giúp bạn chi tiêu hợp lý, như đổ xăng trước khi giá tăng.
• Chính sách thuế: Giảm thuế (VAT 2023-2026) là cơ hội để tiết kiệm (vnexpress.net).
5. Kết luận
Giá xăng dầu biến động do cung cầu toàn cầu (OPEC+, Nga-Ukraine, Trung Quốc), thuế/phí (chiếm 30% giá bán lẻ), và cơ chế điều chỉnh (10 ngày/lần, phụ thuộc nhập khẩu). Dù giá xăng Việt Nam thấp hơn trung bình thế giới, sự thay đổi vẫn ảnh hưởng lớn đến đời sống. Hiểu rõ nguyên nhân giúp bạn theo dõi giá dầu, tận dụng chính sách thuế và lập kế hoạch chi tiêu thông minh.
Tác giả: WikiMoney Team
Nguồn tham khảo:
• Cơ chế điều chỉnh, cơ cấu thuế/phí, so sánh quốc tế. moit.gov.vn
• Cung cầu toàn cầu, OPEC+, Trung Quốc. vietnambiz.vn
• Dầu tồn kho Mỹ, giá xăng 2022. gso.gov.vn
• Giá xăng Việt Nam, biến động 2020-2022. pvoil.com.vn
• Nhập khẩu xăng dầu, Nghi Sơn. sggp.org.vn
• Thuế/phí, chính sách giảm thuế, ảnh hưởng đời sống. vnexpress.net
