Ngân hàng trung ương là trái tim của hệ thống tài chính mỗi quốc gia. Không chỉ chịu trách nhiệm in tiền mà họ còn quản lý lượng tiền lưu thông để giữ cho nền kinh tế ổn định, giá cả không tăng vọt, và đồng tiền giữ được giá trị. Vậy ngân hàng trung ương làm những việc này như thế nào? Hãy cùng tìm hiểu!

1. Ngân hàng trung ương là gì?

Ngân hàng trung ương là cơ quan cao nhất quản lý tiền tệ của một quốc gia, khác với các ngân hàng thương mại như Vietcombank hay Techcombank mà bạn thường giao dịch. Họ không làm việc trực tiếp với cá nhân mà điều hành toàn bộ hệ thống tài chính.
• Ở Việt Nam: Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) là ngân hàng trung ương.
• Trên thế giới: Có Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed), Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB), hay Ngân hàng Nhật Bản (BOJ).
Hai nhiệm vụ chính của ngân hàng trung ương liên quan đến tiền là: in tiền và quản lý tiền.

2. Vai trò in tiền của ngân hàng trung ương

Ngân hàng trung ương là nơi duy nhất được phép in tiền giấy và tiền xu. Nhưng quá trình này không đơn giản chỉ là bật máy in!

2.1. Quy trình in tiền

• Thiết kế và bảo mật: Tiền được thiết kế với các tính năng chống giả như hình chìm, mực đổi màu, và sợi bảo an. Ví dụ, tờ 100.000 đồng của Việt Nam làm từ polymer, có hình Bác Hồ và hoa sen, rất khó làm giả.
• In ấn: Tiền được in tại các nhà máy đặc biệt với công nghệ cao. Ở Việt Nam, NHNN quản lý Nhà máy In tiền Quốc gia; ở Mỹ, Fed giao cho Cục In ấn và Khắc dấu.
• Phân phối: Sau khi in xong, tiền được kiểm tra kỹ càng rồi chuyển đến các ngân hàng thương mại để đưa vào lưu thông.

2.2. Ví dụ thực tế

• Việt Nam: Năm 2003, NHNN bắt đầu dùng tiền polymer để chống giả mạo tốt hơn. Gần đây, họ còn phát hành tiền xu 5.000 đồng mới để đáp ứng nhu cầu giao dịch nhỏ.
• Mỹ: Năm 2020, Fed in thêm 2,3 tỷ USD tiền giấy để đáp ứng nhu cầu tiền mặt trong đại dịch COVID-19.

3. Vai trò quản lý tiền của ngân hàng trung ương

In tiền chỉ là bước đầu. Quan trọng hơn, ngân hàng trung ương phải quản lý lượng tiền trong nền kinh tế để tránh lạm phát (giá cả tăng cao) hoặc suy thoái (kinh tế đình trệ).

3.1. Các công cụ quản lý tiền

Ngân hàng trung ương kiểm soát cung tiền (tổng lượng tiền lưu thông) bằng cách:
• Điều chỉnh lãi suất:

• Giảm lãi suất để khuyến khích vay và chi tiêu, làm tăng lượng tiền trong nền kinh tế.
• Tăng lãi suất để giảm vay và chi tiêu, làm giảm lượng tiền.
• Ví dụ: Năm 2020, NHNN giảm lãi suất từ 6% xuống 4% để hỗ trợ kinh tế sau đại dịch, giúp nhiều doanh nghiệp và người dân vượt khó.
  • Mua/bán trái phiếu:
• Mua trái phiếu để bơm tiền vào kinh tế.
• Bán trái phiếu để hút tiền ra.
• Ví dụ: Năm 2020, Fed bơm 3.000 tỷ USD bằng cách mua trái phiếu, giúp các công ty Mỹ có tiền hoạt động.
  • Tỷ lệ dự trữ bắt buộc:
• Yêu cầu ngân hàng thương mại giữ lại một phần tiền gửi, không cho vay hết. Giảm tỷ lệ này để tăng cung tiền.
• Ví dụ: Fed từng giảm tỷ lệ dự trữ bắt buộc từ 10% xuống 0% vào năm 2020 để bơm thêm tiền vào kinh tế Mỹ.

3.2. Tại sao không in tiền thoải mái?

Nếu in tiền quá nhiều, lạm phát sẽ xảy ra, giá cả tăng vọt, và đồng tiền mất giá trị.
• Ví dụ ở Việt Nam: Những năm 1980, Việt Nam in tiền quá mức, lạm phát lên tới 774%, giá gạo tăng chóng mặt.
• Ví dụ quốc tế: Venezuela in tiền vô tội vạ, dẫn đến lạm phát 1.000.000% năm 2018, một ổ bánh mì tăng từ 1 bolivar lên 1 triệu bolivar.

3.3. Mục tiêu quản lý tiền

Ngân hàng trung ương quản lý tiền để:
• Kiểm soát giá cả: Giữ giá gạo, xăng, và nhà cửa ổn định.
• Thúc đẩy việc làm: Bơm tiền khi kinh tế khó khăn để doanh nghiệp tuyển dụng thêm người.
• Ổn định đồng tiền: Đảm bảo bạn mua được nhiều hàng hóa với cùng số tiền.

4. Tác động đến cuộc sống hàng ngày

Việc quản lý tiền của ngân hàng trung ương ảnh hưởng trực tiếp đến bạn:
• Vay vốn: Lãi suất thấp giúp bạn dễ vay mua nhà, xe. Ví dụ, năm 2020, lãi suất vay mua nhà ở Việt Nam giảm còn 7-8%/năm, nhiều người mua nhà hơn.
• Giá cả: Nếu cung tiền tăng quá mức, giá hàng hóa tăng, bạn phải trả nhiều tiền hơn.
• Việc làm: Chính sách tiền tệ tốt giúp doanh nghiệp phát triển, tạo thêm công việc.

5. Kết luận

Ngân hàng trung ương không chỉ là “nhà in tiền” mà còn là người điều hành kinh tế. Họ in tiền với công nghệ cao để chống giả, đồng thời quản lý lượng tiền lưu thông bằng các công cụ như lãi suất và trái phiếu để giữ giá cả ổn định, thúc đẩy việc làm, và bảo vệ giá trị đồng tiền. Hiểu rõ vai trò này giúp bạn đưa ra quyết định tài chính thông minh, như vay mua nhà khi lãi suất thấp hoặc tiết kiệm khi lãi suất cao.

Tác giả: WikiMoney Team

Nguồn tham khảo

• Batdongsan.com.vn (2020). Giá nhà TP.HCM tăng sau COVID-19.
  https://batdongsan.com.vn
• Bloomberg.com (2021). US Housing Market Boom.
  https://www.bloomberg.com
• Coindesk.com (2023). Bitcoin Price Data.
  https://www.coindesk.com
• Ecb.europa.eu (2023). ECB Monetary Policy.
  https://www.ecb.europa.eu
• Eurostat (2022). Inflation in the Euro Area.
  https://ec.europa.eu/eurostat
• Federalreserve.gov (2020). Monetary Policy Actions.
  https://www.federalreserve.gov
• International Monetary Fund (IMF) (2018). Venezuela Hyperinflation Report.
  https://www.imf.org
• Japantimes.co.jp (2023). BOJ Currency Issuance.
• Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam 2010.
• Mankiw, N. G. (2020). Principles of Microeconomics (9th ed.). Cengage Learning.
• Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) (2023). Báo cáo Giao dịch Điện tử.
• Nikkei.com (2023). BOJ Credit Management.
  https://www.nikkei.com
• Pindyck, R. S., & Rubinfeld, D. L. (2018). Microeconomics. Pearson.
• Sggp.org.vn (2022). NHNN Stabilizes Exchange Rate.
• Thông tư 19/2016/TT-NHNN. https://www.sbv.gov.vn
• Vietnambiz.vn (2020). GDP Việt Nam Tăng trưởng 2,91%.*
• Vietnamnet.vn (2003). Phát hành Tiền Polymer.
• Vnexpress.net (2023). NHNN Tăng Lãi suất và Phát hành Tiền Xu.