Chính sách tiền tệ là cách ngân hàng trung ương, như Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) hoặc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN), điều chỉnh lượng tiền và lãi suất để giữ nền kinh tế ổn định. Nó ảnh hưởng đến việc bạn vay tiền mua nhà, doanh nghiệp đầu tư, và giá cả hàng hóa. Ở Việt Nam, NHNN đối mặt với thách thức như áp lực tỷ giá và lạm phát vào năm 2025. Bài viết này sẽ giải thích lý thuyết chung về chính sách tiền tệ, cách các nước áp dụng, và cách Việt Nam vận hành chính sách này.
1. Lý thuyết chung về chính sách tiền tệ
Chính sách tiền tệ là cách ngân hàng trung ương điều chỉnh lượng tiền và chi phí vay để đạt được các mục tiêu như giữ giá cả ổn định, tạo việc làm, và giúp kinh tế phát triển bền vững. Hãy tưởng tượng ngân hàng trung ương như người quản lý "hộp tiền" của cả nước, quyết định có nên bơm thêm tiền vào nền kinh tế hay rút bớt để giữ mọi thứ cân bằng.
Mục tiêu chính:
- Giữ giá cả ổn định, nghĩa là không để giá hàng hóa tăng quá nhanh (lạm phát) hoặc giảm quá nhiều (giảm phát).
- Đảm bảo có đủ việc làm cho mọi người, giúp nền kinh tế hoạt động gần mức tối đa.
- Hỗ trợ kinh tế phát triển mà không gây áp lực lên giá cả.
- Giữ giá trị tiền tệ ổn định, đặc biệt với các nước giao thương nhiều, như Việt Nam với xuất khẩu.
Công cụ chính:
Ngân hàng trung ương dùng nhiều cách để ảnh hưởng đến nền kinh tế, như:
- Lãi suất: Đây là "giá" của tiền khi bạn vay. Lãi suất thấp khuyến khích mọi người vay tiền để mua nhà, mở cửa hàng, hoặc tiêu dùng. Lãi suất cao làm mọi người ít vay hơn, giúp giảm áp lực giá cả.
- Hoạt động thị trường mở (OMOs): Ngân hàng trung ương mua hoặc bán trái phiếu chính phủ. Mua trái phiếu là bơm tiền vào nền kinh tế, bán là rút tiền ra.
- Yêu cầu dự trữ: Ngân hàng yêu cầu các ngân hàng thương mại giữ một phần tiền gửi, không được cho vay. Nếu yêu cầu nhiều, ngân hàng ít tiền để cho vay, làm giảm lượng tiền trong nền kinh tế.
- Cửa sổ chiết khấu: Cung cấp khoản vay cho ngân hàng với lãi suất đặc biệt, ảnh hưởng đến chi phí vốn của họ.
Cách nó hoạt động:
Chính sách tiền tệ ảnh hưởng đến nền kinh tế qua nhiều cách:
- Kênh lãi suất: Thay đổi lãi suất chính sách ảnh hưởng đến lãi suất thị trường, tác động đến việc đầu tư và chi tiêu. Ví dụ, lãi suất thấp giúp bạn vay mua nhà dễ hơn.
- Kênh tín dụng: Thay đổi khả năng vay mượn, ảnh hưởng đến việc bạn mua xe hay doanh nghiệp mở rộng.
- Kênh tỷ giá: Ảnh hưởng đến giá trị tiền, tác động đến xuất nhập khẩu. Ví dụ, nếu tiền Việt Nam yếu, hàng xuất khẩu rẻ hơn, giúp nông dân bán cà phê dễ hơn.
- Kênh tài sản: Thay đổi giá tài sản như nhà đất, ảnh hưởng đến tài sản của bạn và quyết định chi tiêu.
Loại chính sách tiền tệ:
- Mở rộng: Tăng lượng tiền để kích thích kinh tế, thường bằng cách giảm lãi suất hoặc bơm tiền. Ví dụ, trong khủng hoảng, ngân hàng trung ương bơm tiền để mọi người có tiền chi tiêu.
- Thu hẹp: Giảm lượng tiền để làm nguội nền kinh tế, thường bằng cách tăng lãi suất hoặc rút tiền. Ví dụ, khi giá cả tăng quá nhanh, ngân hàng trung ương tăng lãi suất để giảm vay mượn.
Cách các nước áp dụng:
- Ở Mỹ, Fed chủ yếu dùng lãi suất và OMOs để quản lý lạm phát và việc làm. Ví dụ, năm 2020, Fed giảm lãi suất gần 0% để hỗ trợ kinh tế trong đại dịch.
- Ở Nhật Bản, Ngân hàng Nhật Bản (BOJ) dùng chính sách tiền tệ cực kỳ mở rộng, thậm chí âm lãi suất, để kích thích kinh tế chậm chạp.
- Ở các nước mới nổi như Ấn Độ, ngân hàng trung ương có thể dùng công cụ hành chính, như giới hạn tín dụng, vì thị trường tài chính chưa phát triển.
2. Chính sách tiền tệ tại Việt Nam
Ở Việt Nam, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) là ngân hàng trung ương, chịu trách nhiệm giữ nền kinh tế ổn định. NHNN hoạt động dưới chế độ tỷ giá hối đoái thả nổi có quản lý, nghĩa là giá tiền Việt Nam (VND) so với USD có thể thay đổi, nhưng NHNN can thiệp khi cần.
Cách NHNN làm việc:
- NHNN có nhiệm vụ giữ giá cả ổn định, đảm bảo an toàn ngân hàng, và hỗ trợ kinh tế phát triển.
- NHNN hoạt động theo chỉ đạo của chính phủ và báo cáo trước Quốc hội.
Công cụ NHNN dùng:
- Lãi suất chính sách: NHNN đặt lãi suất tái cấp vốn (lãi suất khi cho ngân hàng thương mại vay), lãi suất chiết khấu, và lãi suất liên ngân hàng qua đêm. Ví dụ, nếu NHNN giảm lãi suất tái cấp vốn, ngân hàng thương mại vay rẻ hơn, có thể hạ lãi suất cho vay, giúp bạn vay mua nhà dễ hơn.
- Hoạt động thị trường mở: NHNN phát hành hoặc mua lại trái phiếu chính phủ để quản lý lượng tiền trong hệ thống ngân hàng. Ví dụ, mua trái phiếu là bơm tiền, giúp ngân hàng có thêm vốn cho vay.
- Yêu cầu dự trữ: NHNN đặt tỷ lệ tiền gửi mà ngân hàng phải giữ lại, không được cho vay. Nếu tăng tỷ lệ, ngân hàng ít tiền để cho vay, làm giảm lượng tiền trong nền kinh tế.
- Giới hạn tăng trưởng tín dụng: NHNN đặt giới hạn cho vay để kiểm soát, ví dụ, giới hạn cho vay bất động sản để tránh "bong bóng" giá nhà.
- Công cụ hành chính: NHNN có thể chỉ đạo ngân hàng ưu tiên cho vay cho ngành nông nghiệp hoặc giảm lãi suất cho doanh nghiệp nhỏ.
Những gì đã xảy ra gần đây và thách thức:
- Đại dịch COVID-19 (2020-2021): NHNN mở rộng chính sách, giảm lãi suất và bơm tiền để hỗ trợ doanh nghiệp và hộ gia đình. Ví dụ, lãi suất tái cấp vốn giảm xuống 4%/năm, giúp nhiều doanh nghiệp vay vốn để duy trì hoạt động.
- Áp lực lạm phát và tỷ giá (2022): Khi giá hàng hóa toàn cầu tăng, NHNN thắt chặt chính sách bằng cách tăng lãi suất và điều chỉnh công cụ khác để kiểm soát lạm phát và giữ đồng VND ổn định. Ví dụ, lãi suất tái cấp vốn tăng từ 4% lên 6% để kiểm soát giá cả.
- Hỗ trợ tăng trưởng kinh tế: NHNN cân bằng giữa hỗ trợ tăng trưởng và kiểm soát lạm phát, đặc biệt khi Việt Nam hội nhập sâu hơn vào kinh tế toàn cầu.
- Thách thức năm 2025: NHNN đối mặt khó khăn trong quản lý chính sách tiền tệ do áp lực mất giá VND mạnh. Chính sách tiền tệ linh hoạt được duy trì để kiểm soát lạm phát và ổn định kinh tế, trong khi theo dõi sát sao chính sách toàn cầu, đặc biệt của Mỹ, do tác động đến xuất khẩu và tiền tệ của Việt Nam. Chính sách tỷ giá hối đoái vẫn linh hoạt để thích ứng với điều kiện kinh tế toàn cầu, và NHNN nhắm đến việc giữ ổn định lãi suất và tỷ giá giữa khó khăn kinh tế.
Hiệu quả truyền dẫn chính sách tiền tệ:
Nghiên cứu cho thấy, trong khi lãi suất chính sách của NHNN ảnh hưởng đến các biến số tài chính như lãi suất cho vay và gửi tiết kiệm, truyền dẫn đến lạm phát và hoạt động kinh tế thực tế yếu hơn. Điều này cho thấy có thể có vấn đề cấu trúc cản trở tác động đầy đủ của chính sách tiền tệ, như thị trường tài chính chưa phát triển đủ.
3. Kết luận
Chính sách tiền tệ là cách quan trọng để giữ nền kinh tế ổn định, từ việc kiểm soát giá cả đến tạo việc làm. Ở Việt Nam, NHNN dùng nhiều công cụ để đối phó với thách thức trong nước và quốc tế. Dù hiệu quả trong quản lý điều kiện tài chính, việc truyền dẫn chính sách đến nền kinh tế thực cần được cải thiện. Hiểu rõ lý thuyết chung và cách Việt Nam áp dụng giúp bạn nhận ra vai trò của chính sách tiền tệ trong cuộc sống hàng ngày, từ vay tiền mua nhà đến đầu tư kinh doanh. Hãy bắt đầu quan sát những thay đổi nhỏ, như lãi suất ngân hàng hoặc giá cả hàng hóa, để thấy chính sách tiền tệ gần gũi thế nào!
Tác giả: WikiMoney team
Nguồn tham khảo:
- Chính sách tiền tệ là gì? Các công cụ và mục tiêu - Investopedia
- Chính sách tiền tệ và vai trò của ngân hàng trung ương - IMF
- Chính sách tiền tệ: Ổn định giá cả và đầu ra - IMF
- Việt Nam: Các vấn đề được chọn trong Báo cáo quốc gia của IMF, Tập 2024, Số 307
- Năm 2025: Thách thức chính sách tiền tệ cho Việt Nam - The Investor
- Ngân hàng Việt Nam giữ chính sách tiền tệ linh hoạt, theo dõi chính sách Trump - Reuters
