Nhiều người thường nhầm lẫn về các loại nợ trong tài chính cá nhân. Trong bài viết này, tôi sẽ chia sẻ và giải thích rõ hơn về bốn nhóm nợ chính: Nợ cần tránh, Nợ cần giảm, Nợ đáng có và Nợ nên có. Hiểu rõ bản chất của từng loại nợ sẽ giúp bạn quản lý tài chính cá nhân hiệu quả hơn, tránh những cạm bẫy tài chính và hướng tới xây dựng sự giàu có bền vững.
1. Nợ Cần Tránh
Đây là loại nợ bạn nên cố gắng hết sức để tránh xa, bởi nó có thể “nhấn chìm” tài chính và khiến cuộc sống trở nên bất hạnh. Những khoản nợ này thường bắt nguồn từ các quyết định tài chính thiếu cân nhắc, dẫn đến hậu quả nghiêm trọng nếu không được kiểm soát.
1.1. Vay Nợ Để Bù Đắp Thu Nhập Trang Trải Cuộc Sống
Một số người rơi vào tình huống thu nhập hàng tháng không đủ để trang trải chi tiêu, và họ chọn cách vay nợ để bù đắp khoản thiếu hụt. Ví dụ, A có thu nhập 40 triệu đồng/tháng nhưng chi tiêu lên đến 50-60 triệu đồng/tháng. Giải pháp tốt nhất trong trường hợp này là A nên làm thêm giờ, tìm thêm việc làm thứ hai hoặc thứ ba để tăng thu nhập. Hoặc A phải tìm mọi cách giảm chi tiêu, đặc biệt là các khoản chi cho những nhu cầu “muốn”, tức là những thứ không thực sự cần thiết để duy trì cuộc sống.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều người không áp dụng các giải pháp căn cơ này. Thay vào đó, họ chọn cách bán tài sản để bù đắp, dẫn đến việc tài sản dần cạn kiệt. Những người không có tài sản để bán thì lại vay nợ để bù đắp cho khoản thiếu hụt thường xuyên. Vấn đề nằm ở chỗ họ vay nợ nhưng không hề có kế hoạch trả nợ rõ ràng. Sau khi sử dụng hết số tiền vay, họ tiếp tục vay thêm để vừa trang trải thiếu hụt mới, vừa trả nợ cũ. Nợ mới chồng lên nợ cũ, lãi suất tích lũy ngày càng nhiều, khiến họ rơi vào vòng xoáy nợ nần không lối thoát.
Thậm chí, một số người còn cố gắng thoát khỏi tình trạng này bằng cách tham gia các hình thức đầu tư mạo hiểm với hy vọng lợi nhuận cao, như cá độ, đầu tư vàng, forex, hay chứng khoán phái sinh. Nhưng những hoạt động này thường mang rủi ro cực lớn, và thay vì giải quyết được vấn đề, họ lại càng lún sâu vào nợ nần.
Lời khuyên: Nếu thu nhập hàng tháng của bạn thấp hơn chi tiêu, đừng cố giữ sĩ diện bằng cách duy trì lối sống vượt quá khả năng. Hãy tìm mọi cách để tăng thu nhập, dù là làm thêm các công việc tay chân. Đồng thời, điều chỉnh lối sống để cắt giảm chi tiêu không cần thiết. Tuyệt đối không vay nợ để bù đắp khoản thâm hụt thường xuyên, vì điều này chỉ làm tình hình tài chính của bạn thêm tồi tệ.
1.2. Vay Tiền Với Lãi Suất Tính Theo Tuần Hoặc Ngày
Một số người, do hoàn cảnh khó khăn hoặc thiếu hiểu biết, vay các khoản nợ từ các ứng dụng (App) với lãi suất tính theo tuần hoặc ngày. Ví dụ, vay 2 triệu đồng nhưng phải trả 3,5 triệu đồng sau 7 ngày, tương đương với lãi suất 75%/tuần. Đây là mức lãi suất cực kỳ cao, gần như “cắt cổ”. Nếu bạn vay 2 triệu đồng và sau 1 tuần không trả được 3,5 triệu đồng, rồi lại tiếp tục vay để trả nợ, sau 2 tuần lại vay thêm, cứ thế kéo dài đến 52 tuần, số tiền nợ sẽ tăng lên một con số khổng lồ. Để hình dung, nếu lãi suất cứ tích lũy theo cấp số nhân như vậy trong 1 năm, ngay cả những tỷ phú giàu nhất thế giới cũng không đủ tài sản để trả nổi.
Những người dính vào các khoản vay lãi suất cao khủng khiếp này thường rơi vào cảnh tán gia bại sản, thậm chí có người tuyệt vọng đến mức tự tử. Nếu bạn hoặc người thân rơi vào tình trạng này, hãy nhanh chóng báo cáo với cơ quan chức năng để được hỗ trợ và bảo vệ.
2. Nợ Cần Giảm
Đây là những khoản nợ bạn nên nỗ lực giảm thiểu càng sớm càng tốt. Tốt nhất là trả hết chúng để tránh gánh nặng tài chính kéo dài trong tương lai.
2.1. Vay Tiêu Dùng Vay Mua Tiêu Sản
Bạn cần hiểu rằng các khoản vay tiêu dùng trả góp thường đi kèm với lãi suất thực tế rất cao, dao động từ 50% đến 90%/năm. Khi bạn vay trả góp để mua các sản phẩm như điện thoại xịn hay tivi đắt tiền, bạn đang dùng tiền của tương lai để phục vụ nhu cầu hiện tại với một cái giá vô cùng đắt đỏ. Nói cách khác, bạn tiêu trước số tiền mình chưa kiếm được và phải trả thêm một khoản lãi suất lớn, làm tăng tổng chi phí thực tế của món hàng. Trong khi đó, lãi suất tiền gửi ngân hàng chỉ khoảng 6%-8%/năm, và ngay cả khi đầu tư giỏi, bạn cũng chỉ đạt mức lợi nhuận 15%-20%/năm. Vậy mà bạn lại chấp nhận vay với lãi suất 50%-90%/năm chỉ để thỏa mãn nhu cầu mua sắm tức thời mà không cân nhắc kỹ chi phí thực sự.
Hãy cố gắng giảm thiểu việc vay tiêu dùng trả góp để mua những thứ không thực sự cần thiết. Thay vào đó, bạn nên tiết kiệm trước khi mua sắm, điều này sẽ giúp bạn tiết kiệm được một khoản tiền lớn và tránh gánh nặng nợ nần.
2.2. Sử Dụng Thẻ Tín Dụng Mà Không Trả Nợ Đúng Hạn
Thẻ tín dụng là một công cụ thanh toán tiện lợi, cho phép bạn “dùng trước, trả sau”. Tuy nhiên, nếu bạn không thanh toán dư nợ đúng hạn, bạn sẽ phải chịu lãi suất rất cao. Một khoản nợ nhỏ từ thẻ tín dụng có thể nhanh chóng trở thành gánh nặng lớn nếu bạn để nó kéo dài. Vì vậy, hãy luôn trả nợ thẻ tín dụng đúng hạn để tránh bị tính lãi suất cao và duy trì tình hình tài chính lành mạnh.
2.3. Vay Tiền Lãi Suất Cao Để Trang Trải Chi Phí Khẩn Cấp
Khi gặp tình huống khẩn cấp, một số người chọn vay tiền với lãi suất cao để giải quyết vấn đề trước mắt. Tuy nhiên, lãi suất cao của các khoản vay này sẽ nhanh chóng làm suy yếu tài chính của bạn. Để giảm thiểu tác động, bạn nên cân nhắc bán tài sản để trả nợ hoặc tìm cách thay thế bằng các khoản vay lãi suất thấp hơn. Tốt hơn nữa, hãy xây dựng một quỹ khẩn cấp từ trước để không phải rơi vào tình huống phải vay nợ trong những lúc bất ngờ.
3. Nợ Đáng Có
Đây là những khoản nợ hợp lý và đôi khi cần thiết để đạt được các mục tiêu tài chính dài hạn. Ví dụ, vay tiền trả góp dài hạn để mua nhà có thể giúp bạn gia tăng giá trị tài sản, bởi giá trị bất động sản thường tăng theo thời gian, và bạn có thể sở hữu một tài sản giá trị trong khi trả dần khoản vay. Hoặc vay tiền để du học, để tham gia chương trình hợp tác lao động nước ngoài, từ đó mở ra cơ hội tăng thu nhập trong tương lai.
Dù là nợ đáng có, bạn không nên vay quá nhiều so với khả năng chi trả của mình. Tỷ lệ chi trả nợ hàng tháng nên nằm trong khoảng 20%-40% thu nhập, tùy thuộc vào tình hình tài chính cá nhân. Điều này giúp bạn duy trì sự cân bằng tài chính và tránh áp lực nợ nần quá lớn.
4. Nợ Nên Có
Đây là các khoản vay được sử dụng để tạo đòn bẩy tài chính trong đầu tư. Nếu biết cách tận dụng, những khoản nợ này có thể giúp bạn gia tăng lợi nhuận và giá trị tài sản.
Ví dụ, nếu bạn có 100 đồng vốn tự có và đầu tư đạt tỷ suất lợi nhuận 18%/năm, bạn sẽ thu về 18 đồng lợi nhuận. Nhưng nếu bạn vay thêm 100 đồng với lãi suất 12%/năm, bạn sẽ phải trả 12 đồng tiền lãi, trong khi tổng lợi nhuận từ 200 đồng đầu tư là 36 đồng. Sau khi trừ đi 12 đồng lãi vay, bạn còn lại 24 đồng lợi nhuận. Như vậy, tỷ suất lợi nhuận trên vốn đầu tư của bạn đã tăng lên 24% (24 đồng lợi nhuận trên 100 đồng vốn), cao hơn nhiều so với tỷ suất lợi nhuận trong tình huống không vay là 18%.
Rõ ràng, việc vay nợ đúng cách để hỗ trợ đầu tư hoặc kinh doanh có thể trở thành một đòn bẩy tài chính hiệu quả, giúp tăng lợi nhuận và tích lũy tài sản. Tuy nhiên, khi sử dụng đòn bẩy, bạn cần đặc biệt chú ý đến lãi suất và thời hạn vay. Tuyệt đối không vay ngắn hạn để đầu tư dài hạn, và chỉ nên vay tối đa 50% giá trị tài sản để giảm thiểu rủi ro khi đầu tư không đạt kết quả như mong đợi.
Kết Luận
Hiểu rõ và quản lý tốt các loại nợ là yếu tố quan trọng để xây dựng một nền tảng tài chính cá nhân vững chắc. Hãy tránh xa Nợ cần tránh, nỗ lực giảm thiểu Nợ cần giảm, cân nhắc kỹ lưỡng khi sử dụng Nợ đáng có, và tận dụng Nợ nên có một cách thông minh để tạo đòn bẩy tài chính. Bằng cách áp dụng những nguyên tắc này, bạn sẽ tiến gần hơn đến mục tiêu tự do tài chính và xây dựng sự giàu có bền vững.
Tác giả: Lâm Minh Chánh
